اعظم صالحی؛ کارشناس علوم تربیتی
چگونه به کودک خود نه بگوییم؟
قسمت اول
یکی از مهارت‌های اساسی که در پرورش کودکان باید به آن دقت و توجه کرد، نه گفتن به کودکان می‌باشد، زیرا در مراحل رشد و پرورش کودکان بسیاری از خطرها و آسیب‌ها آنها را تهدید می‌کند که باید برای محافظت از آنها قدرت نه گفتن به آنها را داشت.
بدین ترتیب باید آنها را از خطرات حفظ کرد و با نه گفتن به کودکان این مهارت اساسی را به آنان آموخت.
قدرت نه گفتن به کودکان با روش‌های قابل پرورش هست که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت. آموختن «نه گفتن» به فرزندان، اولین قدم حیاتی برای نظم بخشیدن به رفتار کودک و در واقع اساسی‌ترین کلید موفقیت در پرورش فرزندان هست.
کودک از نه ماهگی و حتی قبل از آن می‌تواند نه گفتن شما را درک کند، یعنی این کار را نکن.
در نه گفتن به کودکان نباید با آنها مانند بزرگسالان حرف زد.
بسیاری از والدین به دلیل خستگی یا افسردگی نه گفتن به کودکان را به عقب می‌اندازند که این خود سبب اثرات تربیتی بد در پرورش کودکان هست.
نه گفتن به کودک باید با سن و رشد کودک هماهنگ و متناسب باشد، مثلا یک کودک پنج ساله یک نوع نه گفتن را می‌طلبد و کودک پنج ساله دیگر یک نوع نه گفتن دیگر برای او مناسب هست، یعنی نه گفتن به کودک باید متناسب با رشد و نمو کودک باشد که نه گفتن به او خارج از توان و صبر و حوصله او نباشد.
در نه گفتن به کودک باید به شرایط جسمی و روحی او توجه شود . مثلا اگر کودک خسته و خواب آلود هست نه گفتن شما را نمی پذیرد ، اما وقتی کودک به قدر کافی استراحت کرده باشد نه گفتن شما موثرتر هست.
فهرستی از مواردی که قرار هست به کودک نه بگویید تهیه کنید، زیرا یکی نبودن والدین در زمینه نه‌هایی که قرار هست به کودک بگویند، سبب تعارض‌های تربیتی در کودک می‌شود، یعنی والدین باید در زمینه نه گفتن به کودکان با همدیگر به توافق برسند.
نه گفتن‌ها را مرتب برای کودک تکرار نکنید، زیرا اثر خود را از دست می‌دهد و از شما خانواده‌ای ضعیف‌النفس و بی‌اراده خواهد ساخت.
در نه گفتن به کودک به تفاوت‌های کودکان توجه کنید، مثلا ممکن هست وقتی کودکی نه گفتن را برای یک بار شنید، آن را بپذیرد، اما شاید لازم باشد برای کودکی دیگر نه گفتن را تا پنج مرتبه هم تکرارکنید.
برای نه گفتن به کودک توجه او را از یک فعالیت خطرناک به سمت فعالیت معقول‌تر جلب کنید، مثلا اگر مشغول بازی با سیم‌های رایانه هست او را از آنجا بلند کنید و به قسمت دیگری از اتاق ببرید و روی فرش بنشانید و یکی از اسباب‌بازی‌های مورد علاقه‌اش را به او بدهید. اگر باز هم سمت رایانه رفت، با اسباب‌بازی‌های دیگر این فعالیت را تکرار کنید یا نهایتا او را برای تماشا به حیاط یا بیرون ببرید.
با کودک به زبان خود او گفتگو کنید، اما نه هنگامی که خسته یا گرسنه هست یا بدقلقی دارد، مثلا به او بگویید «می‌دانی بازی کردن با خط‌کش خطرناک هست» و بگویید «می‌دانی خط‌کش چه کاربردهای بهتری دارد؟» مثلا برای نقاشی کشیدن، و خطرهای بازی با خط‌کش را با جزییات به او گوشزد کنید.
حتی می‌توانید داستانی برای کارهای خطرناکی که کودک انجام می‌دهد ترتیب دهید. اینکه نباید به سیم‌ها دست زد و چه خطراتی دارد یا اینکه مثلا نباید به کودک همسایه یا فامیل یا حیوان خانگی شیرینی داد.
حرف زدن با کودک برای کشف دلایل کارهای خطرناک او و نه گفتن به او موثر است، اما باز هم تاکید می‌کنیم نه هنگام خستگی یا بی‌غذایی یا بی‌خوابی.
نه گفتن به کودک و حرف زدن با او به سن او هم بستگی دارد، مثلا کودک سه ساله توضیح‌های شما را درباره خطر افتادن کتابخانه به روی خود بهتر از کودک یکساله درک خواهد کرد، بنابراین کودک یکساله را باید از محیط دورتر کرد یا مثلا کودک یکساله مفهوم مرگ را که کتابخانه اگر بیفتد، خواهی مرد را درک نخواهد کرد، اما ممکن است مفهوم زخم و جراحت و درد را بفهمد که باید با این مفاهیم به او توضیح داد.
سیستم پاداش را هم برای کودک در نظر بگیرید، اما نه اینکه همیشه باشد، سیستم پاداش به گونه‌ای باشد که او دوست داشته باشد و به گونه‌ای باشد که برای والدین دردسرآفرین نباشد. مثلا هر روز رفتن به رستوران، یا اینکه او را به پارک ببرید، به جای دادن شیرینی، پفک و چیبس.
گاهی پاداش می‌تواند در آغوش گرفتن، بوسیدن، نوازش کردن موها یا فشاری آرام به بازو باشد که پیام‌های قدرتمندی را به کودک در جهت مثبت پنداشتن خود و دال بر خوب بودن و شاد بودن بدهد و سبب می‌شود از رفتارهای مخرب خود بکاهد و سبب مستحکم بودن جایگاه او در خانواده می‌شود.
گاهی لازم هست رفتار کودک را نادیده بگیرید و سکوت کنید، مثلا اگر قبل از شام برای هله و هوله گریه و زاری می‌کند و ناراحت هست، رفتار او را نادیده بگیرید. جواب سکوت‌تان را در رفتارهای بعدی برای خاموش کردن کودک دریافت خواهید کرد. شاید ده یا پانزده بار گریه و زاری کند، اما سکوت شما به خاموش شدن رفتارش کمک می‌کند، ولی اگر جواب نداد روش دیگری را در پیش بگیرید.
در نه گفتن ثبات رای داشـــته باشید، مثلا محکم بگویید: «از تو خواستم دیگر با تلفن همراه بازی نکنی».
برای موارد ممنوعه قفل بگذارید یا حصار بکشید، مثلا مواد شوینده و خطرناک که زیر کابینت هستند را با نرده‌های تاشو بپوشانید.
اگر در موقعیت خطرناک قرار دارد و به حرف گوش نمی‌دهد. او را به اتاقش ببرید، شاید مقاومت کند، اما شما ثبات رای داشته باشید و او را حتما به اتاقش ببرید.
حمله وقفه‌ای ایجاد کنید و تنها یک بار بر زبان آورید و بر آن تاکید کنید، مثلا از تو می‌خواهم تو اتاقت سه دقیقه آروم بنشینی و وقتی صدایت زدم می‌توانی از اتاق بیرون بیایی تا عمل شما موثر باشد و این نشانه جدی گرفتن رفتار نامناسب کودک توسط شما است.
ادامه دارد...
بیشتر بخوانید:
